Markestenen en markegrenzen in Twente

De gemeente Markelo

De marken van Markelo

De bronnen vermelden de volgende marken in Markelo:

Moderne naam	SR 1475	VPR 1601	'markte van' in KA 1832	vD 1866	EV 1924	Str 1962	OKT 1991
Markelo	Marclo	Marckelo	Markelo	✓	✓	✓	✓
Kerspel Goor	Goer	Kerspel Goer	Karspel Goor	✓	✓	✓	✓
Elsen	Elzene	Elsener marcke	Elsen of Elzen	✓	✓	✓	✓
Herike en Stokkum				✓	✓	✓	-
→ Herike	Hederike	Buerschap Hericke	Hericke	-	-	-	✓
→ Stokkum	Stochem	Burschap Stockum	Stokkum	-	-	-	✓

Alleen het OKT-onderzoek ziet Stokkum en Herike als twee afzonderlijke marken. Stoelhorst en Kolkman⁸ geven een uitleg voor de situatie hier. Vanaf ongeveer 1600 is de heer van Weldam markerichter van beide marken. "Juridisch bleef de marke Herike echter wel een zelfstandige marke, getuige de aanslagen grondbelasting die Herike en Stokkum elk afzonderlijk kregen." Om deze reden volgen ook wij hier de verdeling in twee marken.

De grenzen van de marke Kerspel Goor

Omtrent deze grenzen is er een uitgebreid onderzoek van A. ten Doesschate⁹; zijn kaart is hier te zien. Hij baseert zich deels op ¹⁰. Hij maakt onderscheid in de 'oude' markegrens en een 'latere' markegrens, die met name op de grens met Hengevelde verschillen.

• Weddehoen en Kotwijk. De gemeentegrens is gevolgd; deze komt overeen met de latere markegrens van Ten Doesschate.
• Hengevelde. De markegrens is ten oosten van de weg van Goor naar Haaksbergen ingetekend op de kadastrale kaart. Deze komt overeen met de latere markegrens (volgens een laakgang uit 1769) van Ten Doesschate. Het westelijke deel volgt de gemeentegrens, welke grotendeels de 'oude' markegrens van Ten Doesschate is.
• Diepenheim De gemeentegrens is gevolgd.
• Herike De gemeentegrens is gevolgd.
• Stad Goor. Aan de zuid en oostkant is de gemeentegrens uit 1832 gevolgd. Over de grilligheid van deze grens was vooral Goor ontevreden. Aan de noordkant heeft de stad Goor in 1821 wat grond van de Kerspel Goor overgenomen. We volgen de grens zoals getekend door Ten Doesschate, die veel lijkt op die in ¹¹.
• Elsen De gemeentegrens is gevolgd.

De grenzen van de marke van Markelo

• Elsen. De ingetekende markegrens is gevolgd.
• Herike.
• Stokkum.
• Amsen. De gemeentegrens/provinciegrens (Bolksbeek) is gevolgd.
• Eksel. De gemeentegrens/provinciegrens (Bolksbeek) is gevolgd.
• Verwolde, Laren en Oolde. De gemeentegrens/provinciegrens (meest Bolksbeek) is gevolgd.
• Schoolt. De gemeentegrens is gevolgd.
• Holten. De gemeentegrens is gevolgd.

Bronnen

1. SR 1475: Het Schattingsregister van Twente van 1475, A.L. Hulshoff, (1953).
2. VPR 1601: Het Verpondingsregister van Twente van 1601, transcriptie Oudheidkamer Twente, (1985).
3. KA 1832: Uitsluitend opgenomen de gebieden met de aanduiding als "markte van" als eigenaar in de Oorspronkelijk Aanwijzende Tafels van de kadastrale kaarten (1832).
4. vD 1866: A.A. van Doorninck, Schets ener verdeeling van Overijssel in Schout of Rigterambten en marken omstreeks 1750 (1866).
5. EV 1924:G.A.J. van Engelen van der Veen, Marken in Overijssel, in de "Geschiedkundige atlas van Nederland" (1924).
6. Str 1962: L.A. Stroink, Stad en Land van Twente, bladzijde 117 e.v. (1962).
   De markenindeling komt overeen met die van Dingeldein (uit 1952) achterin de transcriptie van het schattingsregister¹.
7. OKT 1991: Oudheidkamer Twente, Historische kaart van Twente ca. 1500 (1991).
8. Jan Stoelhorst en Johan Kolkman, De marke van Hericke, (2009).
9. A. ten Doesschate, Over den vermoedelijke oorsprong van Goor, VORG, Verslagen en Mededeelingen 54e stuk (1938).
10. G.A.J. van Engelen van der Veen, De Marken in Overijssel in: Geschiedkundige Atlas van Nederland (1924).
11. Anton Vedder, De Marke Kerspel Goor (2018).