Markegrenzen
Markegrenzen nu
In het landschap zijn veel markegrenzen nog herkenbaar. Dit komt deels onder ze historisch herkenbaar waren door bijvoorbeeld landweren, en deels omdat de eigenaren links en rechts van de grens verschillend waren, en daardoor nog steeds zijn. De gemeenten die in de Franse tijd ontstonden waren opgebouwd uit marken; grofweg werden de oude richtersambten gesplitst in een stads-gemeente en een ambt-gemeente. Hierdoor ontstonden uit de 68 marken 21 gemeentes. In 1832 werden kadastrale kaarten van (ook) Twente gemaakt. In de jaren daaraan voorafgaand werden de gemeentegrenzen precies kadastraal vastgelegd met een bijbehorend proces-verbaal en een figuratieve schets. Dankzij deze gegevens is een derde van de markegrenzen precies bekend, waarbij we wel moeten opletten of de gemeentegrens inderderdaad samenvalt met de markegrens.Markegrenzen atlas
In de loop van de 19e eeuw werden de marken ontbonden: de gemeenschappelijke gronden werden verdeeld. Hierdoor is nooit een gedetailleerde kaart van de marken gemaakt. Het is wel zo de kadastrale gegevens uit 1832 vaak nog marke ("markte") als eigenaar van percelen woeste grond aangeven; de verdeling van markegronden kwam in Twente pas laat op gang en werd pas rond 1850 afgerond.Er zijn eerder projecten geweest om de markegrenzen vast te leggen:
- Er is een kaart van rond 1850 bij de Oudheidkamer Twente beschikbaar (document id: 289B24C1-F422-4E0D-0DCD02516C29CCD6, was eerder beschikbaar op www.overijsselinkaart.nl). Hij is vervaardigd door J.N. Huys.
- De kaart: "1882 - Vereeniging tot beoefening van Overijsselsch Regt en Geschiedenis - Markenkaart van Overijssel" (op te vragen bij het Historisch Centrum Overijssel, Zwolle). Deze kaart is mogelijk kaart 1335 of 1336 hier.
- In de "Geschiedkundige atlas van Nederland" uit 1924 is een deel gewijd aan de "Marken in Overijssel". Dit deel is geschreven door G.A.J. van Engelen van der Veen. Het bevat een beschrijving van de marken en een schetsmatige overzichtskaart; gedetailleerdere kaarten zijn ook opgenomen (de "Beekmankaartjes"). Dit is een assemblage van de kaart van Overijssel. Deze kaarten van de marken van Groningen, Drenthe, Overijssel en Gelderland zijn getekend door B.M. de Jonge van Ellemeet en J.G.C. Joosting.
- Achterin de uitgave uit 1953 door A.L. Hulshoff van "Het Schattingsregister van Twente van 1475" staat een Markenkaart van Twente en de graafschap Bentheim. Deze lijkt door W.H. Dingeldein speciaal voor deze uitgave gemaakt.
- "Historische kaart van Twente ca. 1500", uitgave van de Vereniging Oudheidkamer Twente uit 1991. Deze uitgave bestaat uit een boekje met vier kaarten met boerderijen en markegrenzen, getekend op een militaire kaart uit 1860. Het boekje en de kaarten zijn hieronder voor eigen gebruik te downloaden (de Oudheidkamer Twente behoudt alle rechten): Deze kaarten bieden een overzicht van de omstreeks het jaar 1500 bestaande boerderijen en andere objecten in Twente. De markegrenzen zijn ingetekend, nauwkeuriger dan op de kaart van 1882, maar zijn niet overal correct.
- Een project van de Oudheidkamer Twente in 1989 heeft als thema markegrenzen.
Doel was om een archief van markestenen aan te leggen. Hieruit zijn in ieder geval voortgekomen:
- Een serie artikelen in 't Inschrien waarin de markegrenzen van de marke Berghuizen worden beschreven.
- Een inventarisatie in de huidige gemeente Enschede van verdwenen en bestaande markestenen. De Loakstenen en begraafplaatsen commissie is hieruit ontstaan.
- De provincie Overijssel heeft een digitale kaart gepubliceerd (voorjaar 2014). De oorspronkelijke kaart, beschikbaar op gisopenbaar.overijssel.nl, is nu verdwenen, maar was van slechte kwaliteit. Deze kaart was de basis van deze site in 2014, maar eind juli 2020 waren (eindelijk) alle oorspronkelijke coordinaten herzien.
- Deze site heeft heel veel profijt gehad van de georeferentie door Thomas Vermaut van de kadastrale kaarten uit 1832. Deze zijn beschikbaar vanaf 2016 op de horigheidsite van HisGIS. Door geavanceerde digitale technieken is hij in staat de kadastrale kaarten uit 1832 heel nauwkeurig op moderne kaarten te leggen. Een fout van 10 meter of meer komt voor, maar zou uitzondering moeten zijn.