Markestenen en markegrenzen in Twente

Schoutambt Vriezenveen

Voor een beschrijving van de heerlijkheid Almelo en Vriezenveen klik hier.

In de 14^e eeuw krijgen "vrijen Vresen" het privilege van de heer van Almelo om het gebied ten noorden van de Almelose Aa te ontginnen. Zij hebben het recht van opstrek, waardoor de woeste gronden voor het grootste deel automatisch verdeeld zijn. Vriezenveen op zich is dus nooit een marke geweest; het was een schoutambt, dat in 1811 overgaat in de gemeente Vriezenveen.

Grensconflicten

De heerlijkheid Almelo had in de 18^e eeuw met de meeste buren grensconflicten. Het conflict in het noorden had als achtergrond het verdwijnen van het klooster in Sibculo. Vanaf het begin van de 18^e eeuw probeerden de heren van Almelo deze grond weer in eigendom te krijgen. Het geschil werd in 1770 en 1771 deels opgelost. Het westelijke deel van de grens werd echter niet vastgelegd; dit zou pas definitief in 1937 geregeld worden. Meer details over deze geschiedenis is te vinden in Geen paal zonder kabaal¹.

Grenspalen

Paal 1 werd in 1770 geplaatst, maar bleek verkeerd geplaatst. Daarna is hij verplaatst, en staat nu zo'n 250 van de grens met Duitsland². Op de juiste lokatie van Paal 1 is 1778 een deze paal geplaatst (nu met nummer 99), naar aanleiding van een akkoord met het graafschap Bentheim. Aan het einde van de Groene Dijk in Kloosterhaar, het noordelijkste puntje van Twente, staat een zandstenen paal, die mogelijk de originele Paal 2 is.
Ook in 1938 werden diverse nieuwe obeliskvormige betonnen grenspalen geplaatst³. In de Provinciale Overijsselsche en Zwolsche krant van 7 april 1938 staat een foto van de aanvang van de plaatsing⁴. Ook op de lokaties van de Paal 6 t/m 9 zijn deze grenspalen geplaatst; waar de oorspronkelijke palen gebleven zijn is onbekend. Nabij de "nieuwe" grens van 1937 is aan de noordkant van Westerhaar deze paal te vinden.

Kaart

In 1832 loopt de noord-west grens dus rechtstreeks van de Westelijke steen naar de Bentinck paal. De Bentinck paal is een compromis uit 1817: Ambt-Hardenberg wilde een grens die van de Westelijke steen recht naar de Hammer paal liep.
Een merkwaardigheid is dat in het proces-verbaal de grens met Wierden loopt tot de eerste paal tussen Daarle en Vriezenveen. De kadastrale kaart laat (terecht) gemeente Wierden enkele honderderd meters zuiderlijker eindigen.

Kaarten

Bronnen

1. Gerhard Post, Geen paal zonder kabaal, in "Waver 't Vjenne", november 2015.
2. J. ten Have, Grensgang, (2012), p. 131.
3. Canon van Vriezenveen, Ruzie om het Twistveen beslecht.
4. Provinciale Overijsselsche en Zwolsche krant, (zonder titel), 7 april 1938, pagina 3.