Markestenen en markegrenzen in Twente

De gemeente Diepenheim

De marken van Diepenheim

De bronnen vermelden de volgende marken in Diepenheim:

Moderne naam	SR 1475	VPR 1601	'markte van' in KA 1832	vD 1866	EV 1924	Str 1962	OKT 1991
Stad Diepenheim		Stedeken Diepenhem		✓	✓	-	✓
Diepenheim (marke)			Diepenheim	✓	✓	✓	✓
→ Kerspel Diepenheim		't kerspel		-	-	-	-
→ Negenhuizen en Middendorp		Darp Depenhem		-	-	-	-
Markvelde (en Middendorp)			Marktvelde	-	✓	✓	-
→ Markvelde		Marckfelde		✓	-	-	✓
→ Middendorp				✓	-	-	✓

Het verpondingsregister verdeeld het gebied buiten de stad in drie delen:

• Markvelde (VPR 2763-2769). Deze erven lagen in wat nu het Achterveld heet.
• Dorp Diepenheim (VPR 2770-2785). Deze erven lagen in wat nu Negenhuizen en Middendorp heet.
• Kerspel Diepenheim (VPR 2786-2809). Deze erven lagen in het westelijk deel, in het gebied dat kerkelijk bij Diepenheim hoorde.

De marke Middendorp heeft zeker bestaan, maar pas na 1810. De pachters in Middendorp hebben zich toen verenigd in een marke, om hun rechten te beschermen. Om deze reden is hier Middendorp niet opgenomen, maar toegevoegd aan Markvelde.

Het gebied van Negenhuizen (ook wel Voordorp, Oud-Diepenheim of Dorp Diepenheim genoemd) besloeg de erven Geesink, Kagelink, Bekkedam, Ensink, Varenbrink, Kamphuis, Morshuis, Haghuis en Nijhof. Dit gebied had een speciale status¹¹:

Bij de afsplitsing van de Kerk te Diepenheim van de Kerk in Markelo in 1224 bleven de erven van de Negenhuizen behoren bij de Kerk te Markelo. Alleen de inwoners van de Stad Diepenheim en het Kerspel Diepenheim behoorden tot de Kerk te Diepenheim. Tot in de 19e eeuw bleven de erven uit de Negenhuizen miskoren betalen aan de Kerk te Markelo. Tevens hadden de Negenhuizen weiderechten en veenrechten in de marke Stokkum. Deze rechten zijn ten tijde van de markedeling van Stokkum verzilverd door de toedeling van plaggegrond in het mazeveld (ca. 1½ ha. per boerderij) en veengrond in de asschede (ca. 1 ha. per boerderij). Zie onderhandse aktes van 25.02.1861 (O-158/121), 28.04.1861 (O-160/3) en 30.04.1861 (O-157/121).

In het markeboek van de Diepenheim ondertekenen de bewoners van Negenhuizen veelvuldig de verslagen. Om deze reden is hier Negenhuizen bij de marke van Diepenheim opgenomen.

De grenzen van de marke van Markvelde

• Hengevelde. De gemeentegrens wijkt hier af van de markegrens, welke wel ingetekend is op de kadastrale kaart. Deze is gevolgd. Het enige perceel met als eigenaar 'De markte van Markvelde', is Perceel E 1159 in Ambt Delden. Dit perceel is bij de markeverdelingen toegewezen aan de marke Hengevelde⁸, maar hier als behorend bij Markvelde weergegeven.
• Boekelo. De gemeentegrens wijkt hier af van de markegrens, welke wel ingetekend is op de kadastrale kaart. Deze is gevolgd.
• Brammelo. De gemeentegrens is gevolgd.
• Lochuizen. De provinciegrens is gevolgd.
• Noordijk. De provinciegrens is gevolgd.
• Diepenheim. De grens tussen Middendorp en Diepenheim van de horigheidsite¹² is overgenomen.

De grenzen van de marke van Diepenheim

• Kerspel Goor. De gemeentegrens is gevolgd.
• Hengevelde. De gemeentegrens is gevolgd.
• Markvelde. De markegrens is niet ingetekend op de kadastrale kaart. Een mogelijke grens, met de erven van Negenhuizen in Markvelde, is grofweg geschetst.
• Noordijk. De provinciegrens is gevolgd.
• Stokkum. De gemeentegrens loopt door de voormalige marke Stokkum. Hierdoor kwamen de havezathe Westerflier en de erven Nazelaar en Bosman, die in de marke Stokkum lagen, in de gemeente Diepenheim terecht. In 1852 wordt de grens door de Commissie van verdeling zo beschreven⁹:
  in oude stukken wordt de vermoedelijke grens vastgesteld tussen Diepenheim en Stokkum van achterlangs de beek tot aan de tuin van het Westervlier tot op de Ziel, vandaar langs de beek (Regge) tot aan het eigendom van ‘t Wanink, langs de tochtsloot tussen het land van Bosman en de Riethorst op de Kooydijk aan tegen het eigendom van de heer Dikkers, van de Kooydijk langs de Diepenheimse kant van de weiden van Scholte in ’t Hof (thans van Heer Dikkers) zodat die weilanden nog in Stokkum behoren, vandaar op de schoorsteenhaak (hoaliezer) van ’t Hogelaar en vandaar langs het kleine stukje op het Venne, aan de andere zijde van het Venne van de rolbrug langs de gemeentescheid die uit de stukken blijkt de grens der gerechtigheid te zijn geweest.
  Op grond hiervan is tot de weg naar Lochem (Kooydijk) de grens van de horigheid-site¹² overgenomen, die eveneenkomt met de oude beschrijving. Vandaar in een rechte lijn naar het voorhuis van het erf 't Hogelaar, en vandaar met een bochtje naar het Rolbruggetje; deze ligt op de weg van Diepenheim naar Stokkum en Markelo, nu precies in het Twentekanaal.

De markeverdeling van Markvelde

De onderstaande informatie is afkomstig van Henk Woolderink⁸.

In de Franse tijd is Markvelde gesplitst in 3 delen: het Voordorp of Negenhuizen, Middendorp en het Achterveld van Markvelde. In het Achterveld lagen zeven erven van het voormalige Stift ter Hunnepe en die zijn in 1813 publiek verkocht door het Franse Domein, alsmede de bijbehorende markegrond. Deze laatste 81 hectare werden gekocht door deze zeven boeren en in 1832 is het meeste reeds onderling verdeeld. De restanten (circa 10 ha.) staan op art. 36, 36a, 36b en 36c gem. Diepenheim t.n.v. Jannes Boerman en consorten. Deze worden publiek geveild in 1870. De markegronden van het Voordorp (de Negenhuizen) (ruim 102 ha.) staan in 1832 op art. 203 gem. Diepenheim t.n.v. de weduwe Gerrit Nijhof, geboren Engele Leppink en consorten, landbouwerse te Oud Diepenheim. Deze gronden worden in 1854 verdeeld. De markegronden van het Middendorp (na correcties ruim 168 ha) staan in 1832 op art. 137 gem. Diepenheim t.n.v. Joost Kiffen en medeëigenaren, landbouwer te Middendorp. Deze gronden worden in 1886 verdeeld.

Bronnen

1. SR 1475: Het Schattingsregister van Twente van 1475, A.L. Hulshoff, (1953).
2. VPR 1601: Het Verpondingsregister van Twente van 1601, transcriptie Oudheidkamer Twente, (1985).
3. KA 1832: Uitsluitend opgenomen de gebieden met de aanduiding als "markte van" als eigenaar in de Oorspronkelijk Aanwijzende Tafels van de kadastrale kaarten (1832).
4. vD 1866: A.A. van Doorninck, Schets ener verdeeling van Overijssel in Schout of Rigterambten en marken omstreeks 1750 (1866).
5. EV 1924:G.A.J. van Engelen van der Veen, Marken in Overijssel, in de "Geschiedkundige atlas van Nederland" (1924).
6. Str 1962: L.A. Stroink, Stad en Land van Twente, bladzijde 117 e.v. (1962).
   De markenindeling komt overeen met die van Dingeldein (uit 1952) achterin de transcriptie van het schattingsregister¹.
7. OKT 1991: Oudheidkamer Twente, Historische kaart van Twente ca. 1500 (1991).
8. Henk Woolderink, per email (31 maart en 2 april 2020). Afkomstig uit het notulenboek commissie van verdeeling zoals benoemd op 31.07.1852 van 15.09.1852 – 1861. HCO toegang 157 inv.nr. 250; verslag dd. 30.10.1852. Zie verder ook¹⁰.
9. Commissie van verdeling, 31 oktober 1852. Ontvangen van Henk Woolderink, per email (23 april 2020). Zie ook¹⁰.
10. Henk Woolderink, Historisch boerderij-onderzoek in het richterambt Diepenheim.
11. Wederom met dank aan Henk Woolderink (email 15 mei 2020).
12. HisGIS, https://maps.hisgis.nl/horigheid/ .