Markestenen en markegrenzen in Twente

Veldmaterpaal (46.49-01)

---

Foto: Leander Post

Deze paal stond op de grens van de marke Eppenzolder-Holthuizen-Stepelo en de marke Haaksbergen-Honesch. De afmetingen zijn: 32 cm breed, 30 cm dik en hij staat 1.35 meter boven de grond. Hij stond op de locatie waar van oudsher de nog afzonderlijke drie marken Holthuizen, de marke Eppenzolder en de marke Haaksbergen-Honesch samenkwamen. Tussen 1640 en 1656 gingen de marken Holthuizen en Eppenzolder op in de nieuwe marke Eppenzolder-Holthuizen-Stepelo¹. De paal is mogelijk geplaatst op 19 april 1781: het dagboek van richter Hendrik Jan Bos vermeldt de plaatsing van (de) drie markepalen op de grens van Honesch en Holthuizen²:

Den 19 [april 1781] de drie marksteenen tussen Hones en Holthuisen helpen zetten [...]

In tegenstelling tot wat in Merkstenen uit onze cultuur³ wordt gezegd, staat deze paal niet meer op zijn oorspronkelijk plaats. Oorspronkelijk stond hij zo'n 140 meter naar het zuidwesten. De foto hieronder toont de paal op zijn oorspronkelijk plek.

Foto: HKH

Bij het bouwrijp maken van de nieuwe wijk de Els, omstreeks 1968-1969, was de steen van zijn plaats verdwenen; hij was meegenomen naar het nieuwe adres (Oldenkotsedijk 61) van de eigenaars, de familie Siemerink, bij wie de paal op het land stond. Begin jaren zeventig werd de steen op de huidige locatie geplaatst^1,4.

De paal staat niet op het minuutplan uit 1832; de percelen op deze kaart geven ook niet een duidelijke aanwijzing van de positie van de paal. Toch is op de topografische kaarten van voor 1960 de markegrens van de Veldmaterstraat tot waar nu de Wiedenbroeksingel te volgen⁵.
De Veldmaterpaal staat sinds 2021 op topotijdreis met de aanduiding 'Gp'.

De paal is gemeentelijk monument in Haaksbergen, onder nummer HKB303.

De paal heeft op het informatiebord nummer 46.49-01 gekregen. Volgens de systematiek van Jan Oude Nijhuis⁶ had de nummering noord-zuid moeten lopen, waardoor het nummer vermoedelijk 46.49-03 had moeten zijn.

Bronnen

1. Historische Kring Haaksbergen, Veldmaterpaal - Onthulling infobord.
2. Het dagboek van richter Hendrik Jan Bos, transcriptie J.H.A. Koekenberg e.a., uitgave Genealogische Werkgroep Twente (2002).
3. Historische Kring Haaksbergen, Merkstenen uit onze cultuur, (1998).
4. Uitgezocht door Nico Spit, achterhaald m.b.v. oud-bewoners (gesprek 2015).
5. Topotijdreis.
6. Markegrenzen nummering.