Markestenen en markegrenzen in Twente

De Kroezeboom van Fleringen

---

Deze boom staat op de Fleringer Es, en is volgens diverse bronnen een grensmarkering die in de 16^e eeuw geplant is. De boom diende als uitgangspunt om de akkers op de es eerlijk te verdelen. Bronnen die dit staven heb ik niet gevonden; G.J. ter Kuile omschrijft⁶ dit zo: "Niet onmogelijk, dat de Kroeseboom oorspronkelijk een 'boaken' is geweest, een vast grenspunt, een merk- en waarteeken door oud en jong als zoodanig eeuwenlang erkend,[...]". De boom staat (dus) niet op de markegrens, deze loopt enkele honderden meter noordelijker.

Als we naar de kadastrale kaart van 1832 kijken, zien we dat alle grond rondom de boom in bezit is van de Herinckhave. In 1916 werd de Kroezeboom en 20 meter eromheen door de familie Von Bönninghausen geschonken aan de St. Pancratiusparochie te Tubbergen⁵. Vroeger stond hier een 'hilligen huesken', dat in de loop van de 17^e eeuw moet zijn afgebroken. In deze tijd hielden de uit hun eigen kerken verdreven en onderdrukte katholieken hier erediensten in de open lucht. Op de hooggelegen es kwamen allerlei weggetjes samen en was het uitzicht over de omgeving goed. Bij onraad konden de gelovigen zich gemakkelijk uit de voeten maken². In 1909 werd hier weer kapel gebouwd, die in 1944 werd vervangen door de huidige kapel⁵.

Voor de naam Kroezeboom zijn op zijn minst 3 verklaringen in omloop.

• 'Kroeze' zou verwijzen naar 'maalkruis', een inkerving in de boom, die aangeeft dat de boom een grensmarkering (loakboom) is^1,2.
• 'Kroeze' zou verwijzen naar 'kroes' (kruin), waarmee de betekenis iets als 'boom met (mooie) kruin', of '(grote) vrijstaande boom' zou kunnen zijn³. De overgang naar de betekenis 'kruis' is dan wat taalkundigen 'volksetymologische verwarring' noemen.
• 'Kroeze' zou verwijzen naar 'kruis', een verwijzing naar de erediensten van de katholieken bij de boom in de 17^e eeuw⁴.

In het oosten van het land zijn meerdere kroezebomen. Een relatief onbekende, maar niet ver van die in Fleringen, is de Kroezeboom van Rossum. De brooduitdeling op de Ageler Es gebeurde onder een (Kroeze)boom, die al in 1672 'baken' ('Bakum') werd genoemd⁶.

Verwijzingen

1. Jeroen Pater, Monumentale bomen in Europa: een reis langs de meest indrukwekkende bomen van Europa, bladzijde 70, (2006).
2. Jeroen van de Ven (Meertens instituut), De Kroezeboom.
3. Jo Daan, Ne kroezen boom, Bomen nieuws 3 (mei/juni 1990). Ook in Jaarboek Achterhoek en Liemers, deel 13 (1990).
4. Verhalen op MijnStadMijnDorp (HCO), 1909 Een kapel bij de Kroezeboom.
5. Heilige Pancratius Parochie, Kroezeboom.
6. Mr. G.J. ter Kuile sr, Twentsche Eigenheimers , bladzijde 47 (tweede druk) (1947). De Kroezeboom op de Ageler Es wordt genoemd op bladzijde 54 e.v.